Srpsko istorijsko predanje govori da je samo jedan grad imao „onoliko crkvi koliko je dana u godini“. Iako je taj epitet preuveličan, on ipak prenosi suštinu da se jedan grad po broju crkava i manastira daleko izdvajao od ostalih gradova.
Slavna prestonica, Carski grad, Carigrad srpskih careva, sinonimi su za jedan od najstarijih gradova na Balkanu i srednjevekovnu srpski grad Prizren.
U ovom gradu, koji najranije tragove vuče još iz rimskog perioda, u srednjem veku, pa i pod osmanskom vlašću bio je poznat po nesrazmerno velikom broju pravoslavnih bogomolja.
Srpske pravoslavne svetinje i spomenici u Prizrenu sačinjavaju sistematizovan skup verskih, kulturnih i istorijskih objekta koji su u različitim istorijskim periodima, stvarani, devastirani i ponovo obnavljani. Bez obzira na njihovne naknadne obnove i rekonstrukcije, sve one svedoče bitnu činjenicu – neosporiv i dug vremenski kontinuitet srpskog prisustva i istorijskog nasleđa na tom prostoru.
Prema trenutnom stanju kulturno-istorijskog nasleđa u tok kraju, srpske svetinje mogu se podeliti u u tri kategorije: uništene pravoslavne svetinje, demolirane, opljačkane i spaljene pravoslavne svetinje i devastirani spomenici. Prema podacima Srpske pravoslavne crkve od osnivanja Prizrenske Mitropolije 1019. godine do danas u ovom gradu postoji ili je postojalo 33 srpskih pravoslavnih svetinje i spomenika.
Juna 1999. godine Prizren je pod pritiskom terorista tzv. „OVK“ i ratnim strahotama izazvanih NATO agresijom na SRJ 1999. godine, napustilo preko 12.000 stanovnika, mahom Srba.
Oni koji su tada poverovali rečima međunarodnih snaga da će ih zaštiti — ubijeni su na kućnom pragu, ili im se gubi svaki trag. Tada su opljačkane ili spaljene skoro sve srpske kuće u Prizrenu. Ono što je preostalo uništeno je u sedamnaestomartovskom pogromu 2004. godine, kada su proterani i malobrojni preostali Srbi.
Tada su spaljene ili ruinirane skoro sve značajnije pravoslavne svetinje, srpski srednjovekovni spomenici kulture u Prizrenu i okolini.
Srpske pravoslavne svetinje i spomenici u Prizrenu:
01. Saborni hram Bogorodice LJeviške, (osnova hrama je iz 12. veka, a obnovio ga je kralj Milutin 1306—1307. godine
za episkopovanja prizrenskih episkopa Damjana i Save čija su imena uklesana u fasadi hrama)
02. Manastir Svetih Arhangela kod Prizrena, sagradio ga car Dušan 1343—1352
03. Crkva Sv. Spasa podignuta i freskopisana u 3. i 4. deceniji 14. veka
04. Crkva Sv. Dimitrija (podignuta u 13—14. veku, porušena u 19. veku i na njenom mestu se danas nalazi
rimokatolička crkva Đevice Marije.
05. Crkva sv. Nikole, tzv. Koraćeva crkva iz 14. veka, pretvorena kasnije u džamiju
06. Saborni hram Sv. velikomučenika Đorđa iz 1887. godine sa ikonom Bogorodice iz 14. veka i ikonostasom iz 18. veka.
07. Crkva Sv. Besrebrenika iz 19. veka, podignuta na temeljima starije crkve sa nekoliko vrednih ikona iz 18—19. veka.
08. Crkva Sv. Pantelejmona u mahali zvanoj Pantelija, rekonstruisana 1937. na mestu stare crkve iz Srednjeg veka.
09. Temelji crkve Sv. apostola Tome pod Prizrenskom tvrđavom “Kaljajom”
10. Ostaci crkve Sv. Prokopija u mahali Pantelija
11. Crkva Sv. Ane na čijem je mestu podignuta džamija Mustafe Paše
12. Crkva Sv. Atanasija u prizrenskoj tvrđavi “Kaljaja”. Na njenom mestu je Emin paša Rotuli (Albanac)
podigao džamiju i sahat-kulu 1805. godine. Ovu džamiju su kasnije porušili Bugari u 1. svetskom ratu.
13. Ostaci crkve Sv. apostola Petra i Pavla na levoj strani reke Bistrice
14. Crkva Sv. proroka Ilije koja je sa starim srpskim grobljem postojala sve do 1915. godine.
15. Bogojavljenska crkva, na čijim je ruševinama podignuta džamija u Maraš-mahali
16. Preobraženjska crkva, po predanju kapela dvora cara Dušana, koja se nalazila na mestu današnje džamije Mehmed Paše
17. Crkva sv. Nikole, tzv. “Gradska crkva” (pominje se još u 14. veku) u drevnoj Višegradskoj tvrđavi, iznad manastira Sv. Arhangela.
18. Gospojinska Crkva koja se pominje u hrisovulji cara Dušana iz 1348. godine
19. Manastir Sv. Varvare u Prizrenu, koji se pominje sa svojim imanjima u turskom tefteru iz 1526—1559. godine
20. Ostaci pećinske crkve i manstira u blizini mesta zvanog “Golem kamen” kod Prizrena
21. Crkva Sv. Nikole, ili “Rajkova crkva” iz 14. veka, obnovljena 1857. godine sa vrednom ikonom iz 16. veka
22. Crkva Sv. Georgija Runovića iz 15 veka, sa carskim dverima iz 16. veka. Nalazi se u porti hrama sv. Đorđa pred zgradom Episkopije
23. Isposnica Sv. Nikole, na putu između Prizrena i manastira Sv. Arhangela, sa ostacima fresaka iz 14. veka. Ovo je jedna od brojnih isposnica koje su postojale u dolini Prizrenske Bistrice.
24. Crkva Sv. Jelene koja je stajala na mestu džamije koju je podigao Mustafa Paša Prizrenski
25. Ostaci zgrade starog mitropolitskog dvora sa vladičanskom kapelom, jugoistočno od hrama Bogorodice LJeviške
26. Crkva Sv. Vlasija (koja se pominje u hrisovulji cara Dušana iz 1348. god.)
27. Crkva Sv. Nikole, “Tutićeva crkva”, podignuta 1331/32 godine i kasnije freskopisana
28. Crkva Sv. Nedelje sa sačuvanim temeljima crkve Vavedenja Presvete Bogorodice, zadužbine Kraljevića Marka iz 1371. godine. U crkvi su preostali delovi freskopisa iz 14. veka.
29. Crkva Sv. Stefana, zadužbina kralja Milutina s početka 14. veka. Sada prekrivena albanskim kućama.
30. Spomenik srpskim borcima iz Balkanskih ratova i 1. Svetskog rata
31. Spomen kapela srpskim ratnicima palim u oslobođenju Prizrena 1912. godine i u 1. Svetskom ratu
32. Studenac “Kosovo”, spomen česma oficirima i vojnicima 3. srpske armije koja je oslobodila Prizren 1912. godine.
33. Spomenik caru Dušanu, pred hramom Sv. Đorđa. Miniran u junu 1999. godine.
Izvor: N Portal
